การคิดเชิงวิจารณญาณและการแก้ปัญหา (Critical Thinking and Problem Solving)

หลักการและเหตุผล

การคิดเชิงวิจารณญาณคือ “การคิดใคร่ครวญเรื่องใดเรื่องหนึ่งอย่างลึกซึ้ง โดยใช้ปัญญาคิดหาเหตุผล จนเกิดความเข้าใจในสิ่งต่าง ๆ และนำไปสู่การให้ความคิดเห็นหรือการตัดสินใจอย่างมีประสิทธิภาพ” ดังนั้นการคิดเชิงวิจารณญาณจึงต้องมีความรอบคอบ พิจารณาทุกส่วนอย่างรอบด้าน และไม่ด่วนตัดสินในประเด็นต่าง ๆ จนกว่าจะได้รับข้อมูลและพิสูจน์อย่างถี่ถ้วน

ปัญหาต่างของการทำงานในปัจจุบันมีความซับซ้อนมากขึ้น ไม่ว่าจะเป็นปัญหาภายในองค์กรหรือนอกองค์กร ปัญหาต่าง ๆ จึงต้องใช้ทักษะการคิดแบบต่าง ๆ มาร่วมบูรณาการเพื่อแก้ปัญหา ซึ่งการคิดเชิงวิจารณญาณนั้นสามารถนำทักษะการคิดแบบต่าง ๆ มาปรับใช้ให้เหมาะสม และการคิดเชิงวิจารณญาณที่มีประสิทธิภาพนั้นต้องมีองค์ประกอบ 8 ประการ ดังนี้

• มีความชัดเจน
• มีความถูกต้อง
• มีความแม่นยำ
• มีความเกี่ยวข้อง
• มีความลึก
• มีความกว้าง
• มีความเป็นเหตุเป็นผล
• มีความยุติธรรม

แม้ว่าความคิดอย่างมีวิจารณญาณเป็นการคิดค่อนข้างเป็นไปทางนามธรรม (Soft skill) แต่ทักษะทางความคิดนี้เป็นไปเพื่อการให้ความคิดเห็นและการตัดสินใจแก้ปัญหา ดังนั้นย่อมต้องมีกระบวนการหรือขั้นตอนแก้ปัญหาอย่างเป็นรูปธรรม ตลอดจนสามารถปรับใช้เครื่องใช้บางชนิดได้อย่างเหมาะสมกับปัญหา โดยขั้นตอนการคิดอย่างมีวิจารณญาณมีดังนี้

• Empathize – ข้อมูล + เข้าใจ
• Define – กำหนดขอบเขตปัญหา + เป้าหมาย
• Ideate – ระดม “ความคิด” (ทุกความคิด “เป็นไปได้”)
• Prototype – ลงมือทำตามแบบจำลอง
• Test – ทดสอบ + ปรับปรุงและพัฒนา

ความคิดอย่างมีวิจารณญาณสามารถปรับใช้ได้ตั้งแต่เรื่องเล็ก ในระดับการมองปรากฎการณ์ต่าง ๆ ในสังคม แล้วมีความคิดเห็นอย่างไร ไปจนถึงระดับใหญ่ขึ้น เช่น การแก้ปัญหาขององค์กร การออกผลิตภัณฑ์ใหม่ เป็นต้น โดยส่วนที่ยากที่สุดของขั้นตอนการคิดอย่างมีวิจารณญาณ คือ Empathize ซึ่งเป็นการหาและมองข้อมูลให้ครบถ้วน เช่น พนักงานในองค์กรต้องการอะไร, อะไรเป็น Pain point ของลูกค้า เป็นต้น ซึ่งขั้นตอน Empathize นี้อยู่ภายใต้องค์ประกอบ 8 ประการ

---

วัตถุประสงค์

• เพื่อให้ผู้เรียนเข้าใจการทำงานของสมองในการแก้ปัญหาและความหมายการคิดเชิงวิจารณญาณ
• เพื่อให้ผู้เรียนเข้าใจสามารถคิดอย่างมีวิจารณญาณด้วยองค์ประกอบ 8 ประการ
• เพื่อให้ผู้เรียนเข้าใจขั้นตอนการแก้ปัญหาด้วยการคิดอย่างมีวิจารณญาณ
• เพื่อให้ผู้เรียนฝึกสร้างนิสัยการคิดอย่างมีวิจารณญาณ

---

เนื้อหาหลักสูตร

1. พื้นฐานความเข้าใจการคิดเชิงวิจารณญาณ

• การทำงานของสมองในการแก้ปัญหา
• อุปสรรคของการคิดเชิงวิจารณญาณ
• ความหมายของการคิดเชิงวิจารณญาณ
• Activity I: ฝึกฝนการคิดวิจารณญาณ
• ทำไมต้องคิดอย่างมีวิจารณญาณ